त्र्यंबक रांगेतील: भास्करगड उर्फ बसगड किल्ला

भास्करगड उर्फ बसगड 

भास्करगड उर्फ बसगड किल्ला हा महाराष्ट्र राज्यातील नाशिक जिल्ह्यात आहे.

नाशिक जिल्ह्यात सेलबारी-डोलबारी, अजंठा-सातमाळ, त्र्यंबक यातील नाशिकच्या पूर्वेस व इगतपुरीच्या दक्षिणेस पसरलेल्या त्र्यंबकडोंगर रांगेत भास्करगड, हर्षगड, त्र्यंबकगड, अंजनेरी, रांजणगिरी, गडगडा, बहुला असे अनेक किल्ले दिसून येतात. याच त्र्यंबकरांगेत येणारा भास्करगड किंवा बसगड हा हरिहर किल्ल्याचा सख्खा शेजारी आहे.

नाशिक जिल्ह्याच्या पश्चिमेकडे आणि इगतपूरीच्या उत्तरेस एक डोंगररांग पसरलेली आहे, त्यास "त्र्यंबक रांग" असेही म्हणतात. ही रांग दोन भागात विभागली गेली आहे. पहिल्या टप्प्यात बसगड, हरिहर हे गड वसलेले आहेत, तर दुसर्‍या टप्प्यात ब्रम्हगिरी, अंजनेरी  हे किल्ले येतात.

निरगुडपाडा हे हरिहर व भास्करगड या दोन्ही गडाच्या पायथ्याचे गांव आहे. मुंबई - नाशिक महामार्गावरुन घोटी मार्गे निरगुडपाडा हे अंतर साधारण १७० कि. मी. आहे तर नाशिक- निरगुडपाडा हे अंतर त्र्यंबकमार्गे ४१ कि. मी. आहे. निरगुडपाडयाच्या समोरील बाजूस हरिहर किल्ला तर गावाच्या डाव्या बाजूला डोक्यावर टोपी ठेवल्यासारखा दिसणारा बसगड किल्ला आहे. या दोन्ही किल्ल्यांच्या मध्ये नागाच्या फण्यासारखे शिखर असलेला फणी डोंगर आहे. हरिहर, बसगड आणि फणी डोंगर या तिनही ठिकाणी निरगुड पाडा येथून जाता येते.

भास्करगडाचा माथा बेसॉल्ट खडकापासून बनलेला आहे. किल्ल्याचे मुख्य आकर्षण म्हणजे कातळात खोदून काढलेला सर्पिलाकार जिना. असमान उंचीच्या पायर्‍या असलेल्या या जिन्याच्या दोन्ही बाजूला १० फूट उंचीच्या कातळभिंती आहेत. जिन्याचा मार्ग आपल्याला पश्चिमाभिमुख प्रवेशद्वारासमोर घेऊन जातो. प्रवेशद्वार कमानीच्या महिरपीपर्यंत मातीत गाडलं गेलेल आहे. प्रवेशद्वारातून रांगत जाऊन किल्ल्यात प्रवेश करावा लागतो. 

प्रवेशद्वारातून किल्ल्यात शिरल्यावर समोर व उजव्या बाजूला अशा दोन वाटा फूटतात. या दोनही वाटा किल्ल्याच्या पठारावर जातात. पण उजव्याबाजूच्या पायवाटेने १० मिनीटे चढल्यावर आपण किल्ल्याच्या विस्तीर्ण अशा पठारावर पोहचतो. किल्ल्याच्या पठारावर पडक्या वास्तूंचे, मंदीराचे अवशेष, बुजलेली टाकी, साचपाण्याचा तलाव त्याच्या काठी असलेला व दगडात कोरलेला हनुमान असे अवशेष पाहायला मिळतात.

निमूळते पण प्रशस्त पठार असलेला हा किल्ला समुद्र सपाटीपासून ३३४० फुट उंचीवर पूर्व-पश्चिम पसरलेला असून किल्ल्याचे क्षेत्रफळ साधारण ३२ एकर आहे. गडाचा माथा हा निव्वळ खडकच असल्याने आपल्याला सर्वत्र दगड पसरलेले दिसतात. पठारावर जाताना वाटेत उजव्या बाजूला एका वास्तुचे अवशेष असून त्यात काही कोरीव दगड दिसून येतात. पठारावर आपण जेथे पोहचतो तेथे पाण्याचे एक बुजलेले जोडटाके असून या टाक्यासमोर एक मोठ्या वास्तुचे अवशेष दिसून येतात. या पठारावरुन आपण गडाखालून वर येताना जो बुरुज दिसतो त्या बुरुजाकडे जाताना वाटेत पाण्याची दोन कोरडी टाकी दिसून येतात.

गडावर काही या टाक्याच्याखाली टोकाला असलेल्या बुरुजाला काही प्रमाणात तटबंदी असून बुरजावर जाण्यासाठी असलेला दरवाजा उध्वस्त झालेला आहे. किल्ल्याला या भागात काही प्रमाणात रचीव तटबंदी दिसून येते. पुढे आपल्याला एका मोठ्या वाडयाच्या भिंतीचे अवशेष दिसून येतात. या वाडयावरुन पुढे गेल्यावर एक साचपाण्याचा तलाव दिसून येतो. या तलावातच खडकात एक टाके खोदलेले आहे. तलावाच्या काठावर असलेल्या चार उध्वस्त भिंतीच्या आत एक टाके शेंदुर फासलेली हनुमानाची मूर्ती आहे. 

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

In Trimbak Range: Bhaskargad aka Basgad Fort

Bhaskargad or Basgad fort is located in Nashik district in the state of Maharashtra.

Bhaskargad, Harshgad, Trimbakgad, Anjaneri, Ranjangiri, Gadgada, Bahula forts can be seen in the Trimbakdongar range which spreads east of Nashik and south of Igatpuri between Selbari-Dolbari, Ajanta-Satmal, Trimbak in Nashik district. Bhaskargad or Basgad, which falls in the same Trimbak rang is a close neighbor of Harihar fort.

To the west of Nashik district and to the north of Igatpuri is a mountain range, also known as "Trimbak Range". This queue is divided into two parts. In the first phase, Basgad and Harihar forts are located, while in the second phase, Bramhagiri and Anjaneri forts are located.

Nirgudpada is a village at the foot of both Harihar and Bhaskargad forts. The distance from Mumbai to Nashik highway via Ghoti to Nirgudpada is about 170 km. The distance between Nashik and Nirgudpada is 41 km via Trimbak.  In front of Nirgudpada is Harihar fort and on the left side of the village is Basgad fort which looks like a hat on the head. Between these two forts is a mountain with a serpent-like peak. Harihar, Basgad and Fani Dongar are the three places that can be reached from Nirgudpada.

The head of Bhaskargad is made of basalt rock. The main attraction of the fort is the spiral staircase carved into the rock. Stairs with uneven steps have 10 feet high ramparts on either side. The staircase leads you to the west entrance. The entrance is buried in the ground up to the arch of the arch. You have to crawl through the entrance to enter the fort.

Upon entering the fort through the entrance, two such forks split in front and on the right. Both these parts go to the plateau of the fort. But after walking for 10 minutes on the right footpath, we reach the vast plateau of the fort. On the plateau of the fort, you can see the remains of fallen structures, temples, a burnt tank, a lake of water and a Hanuman carved in the rock.

With a steep but wide plateau, the fort stretches from east to west at an altitude of 3340 feet above sea level and covers an area of ​​about 32 acres. Since the top of the fort is a pure rock, you can see stones scattered everywhere. On the way to the plateau, on the right side of the road, there are the remains of a building with some carved stones. Wherever we reach the plateau, there is a fading water tank and the remains of a large structure can be seen in front of this tank. From this plateau, on the way to the bastion that you can see coming down from the fort, you can see two dry tanks of water on the way.

The bastion at the end of this tank is fortified to some extent and the door leading to the bastion has been demolished. The fort has some fortified ramparts in this area. Next we see the remains of a large castle wall. Going further from this fort, you can see a lake of water. A pond has been dug in the rock in this lake. Inside the four crumbling walls on the edge of the lake is a statue of Hanuman with a torn shendur.