'सुरगाणा' संस्थान

इ.स. १७०० सालापासूनचा इतिहास आढळतो. एकेकाळी 'सुरगाणा' हे एक संस्थान होते. या संस्थानाच्या सरहद्दीपासून ५ ते ६ कि. मी. अंतरावर भदर हे आणखी एक छोटे संस्थान होते. तेही सुरगाणा संस्थानच्या अधिपत्याखाली होते. 

धार संस्थानच्या परमार घराण्यातील राजे श्रीमंत रविराव, शंकरराव, प्रतापराव, यशवंतराव आणि शेवटचे राजे श्रीमंत धैर्यशिलराव पवार हे सुरगाणा संस्थानचे राजे होऊन गेले आहेत, तर देशमुख घराण्यातील श्रीमंत माधवराव खंडेराव देशमुख, यशवंतराव देशमुख, आनंदराव देशमुख, आणि शेवटचे राजे नारायणराव देशमुख हे भदर संस्थानचे राजे होऊन गेले आहेत. 

सुरगाणा संस्थानचा 'मोतीबाग राजवाडा' अजूनही अस्तित्वात आहे. या राजवाड्याआधी दुसरा एक मोठा राजवाडा होता. मात्र फार पूर्वी तो जळून खाक झाल्याने हा मोतीबागेतील राजवाडा बांधण्यात आला होता. 

प्रतापराव देशमुख यांच्या दरबारात एकदा गायनाचा कार्यक्रम झाला. त्यावेळी एका गायकाने एक गाणे अतिशय सुरात गायले. गाणे ऐकून त्यावेळचे राजे प्रतापराव बेहद्द खुश झाले. छान सुरात गायलांस म्हणून गायकाचे कौतुक केले आणि “निंबारघोडी” ऐवजी “सुरगाणा” अशी संस्थानची नवी ओळख निर्माण केली. 

सुरगाणा तालुक्यातील सातमाळाच्या रांगांमध्ये "हतगड" किल्ला आहे. शिवाजी महाराजांनी सुरतेची लूट केल्यानंतर त्यांचा पहिला मुक्काम हा "हतगड " किल्ल्यावर होता ,अशी आख्यायिका आहे.

'पवार' घराणे हे राजपुत. राजस्थानातील माउंट अबू हे त्यांचं मुळ स्थान. सुरवातीला पारमार या नावाने ते ओळखले जायचे. या घराण्याचे राजे भोज, राजे विक्रमादित्य यांची कारकीर्द गाजलेली. महाराष्ट्रातील सुरगाणा संस्थानाचे ते राजे. त्यांनी कोणत्याही साम्राज्यासमोर हार मानली नाही म्हणुन त्यांना 'बंदे मुल्क' म्हटलं जायचं. 

सुरगाणा प्रांतांच्या भौगोलिक स्थितीमुळे शत्रुला लढाई अवघड जात असे. दोन्ही बाजुंनी डोंगर असल्याने सुरगाणा जिंकणे कठिण होते. इतकेच काय तर व्यापार किंवा इतर कारणासाठी गुजरात प्रांतात जाण्यासाठी किंवा तिकडुन येण्यासाठी सुरगाण्यातून जावे लागे. त्यावेळी इतरांना हा मार्ग वापरण्यासाठी कर द्यावा लागत असे.

-----------------------------------------------------------------

                 'Surgana' Sansthan

History dates back to B.C. 1700. Surgana was once an institution. This institution 5 to 6 km from the border of Bhadar was another small institution in the distance. That too was under the control of Surgana Sansthan.

Shrimant Ravirao, Shankarrao, Prataprao, Yashwantrao and the last king Shrimant Dhairyashilrao Pawar of the Parmar dynasty of Dhar Sansthan have become the kings of Surgana Sansthan, while Shrimant Madhavrao Khanderao Deshmukh, Yashwantrao Deshmukh, Anandrao Deshmukh and the last king Narayanrao Deshmukh of Deshmukh dynasty are the kings of Bhadar Sansthan are gone.

The 'Motibag Palace' of Surgana Sansthan still exists. Before this palace was another large palace. But long ago, it was burnt to ashes and this palace in Motibag was built.

There was a singing program in the court of Prataprao Deshmukh. At that time, a singer sang a very melodious song. King Prataprao was very happy to hear the song. He praised the singer as a good chorus singer and created a new identity of the institute as "Surgana" instead of "Nimbarghodi".

Hatgad fort is located in the Satmala range of Surgana Taluka. Legend has it that after Shivaji Maharaj plundered Surat, his first stop was at "Hatgad" fort.

The 'Pawar' family is a Rajput. His native place is Mount Abu in Rajasthan. Initially it was known as Parmar. The reign of King Bhoj and King Vikramaditya of this family is famous. He was the king of Surgana Sansthan in Maharashtra. He did not surrender to any empire, so he was called 'Bande Mulk'.

Due to the geographical location of Surgana province, it was difficult for the enemy to fight. Surgana was difficult to conquer as there were mountains on both sides. What's more, for trade or other reasons, one had to go through Surgana to get to or from Gujarat. At that time, others had to pay taxes to use this route.