पराक्रमाचा शिलेदार: रामशेज किल्ला

 

 

नाशिकच्या जवळ असलेला हा किल्ला सपाट आणि मोकळ्या मैदानावर आहे.  संपूर्ण नाशिकमधून या किल्ल्याचे दर्शन करता येते. ‘मूर्ती लहान पण कीर्ती महान’ ही उक्ती सार्थ ठरवणारा किल्ला म्हणजे रामशेज. रामशेज किल्ल्याजवळचा एकमेव किल्ला म्हणजे त्र्यंबकगड. तो तेथून आठ कोस अंतरावर आहे.

‘रामशेज’ या शब्दाचा अर्थ ‘रामाची शय्या’ असा होतो. वनवासात असताना भगवान श्रीराम यांनी याच डोंगरावर काही दिवस मुक्काम केला होता. प्रभू श्रीराम या किल्ल्यावर विश्रांतीला जायचे आणि तेथे त्यांची शेज आहे अशी लोकभावना. म्हणून  प्राचीन काळापासूनच या डोंगराला व किल्ल्यालाही ‘रामशेज’ हे नाव मिळाले आहे.

नाशिकच्या मध्यवर्ती बसस्थानकापासून रामशेज किल्ला १५ किलोमीटर अंतरावर आहे. रामशेज किल्ला नाशिक-पेठ रस्त्यालगत उभा आहे. पेठ रस्त्यापासून अर्ध्या तासाच्या अंतरावर आशेवाडी नावाचे गाव आहे. आशेवाडी हे रामशेजच्या पायथ्याचे गाव. नाशिकच्या सीबीएस बस स्थानकावरून ‘पेठ’ कडे जाणारी एस.टी. आशेवाडी गावाच्या फाट्यावर थांबते. तेथे उतरून आशेवाडी गावात पोचले, की रामशेज किल्ल्यावर चढाई करता येते.

पेठकडे जाणाऱ्या बसेस या किल्ल्याला वळसा घालून जातात. नाशिकच्या निमाणीजवळील पेठ नाका येथूनही खासगी वाहनांची सोय आहे. रस्त्यावर उतरल्यावरच रामशेजच्या टुमदार किल्ल्याचे दर्शन होते. आशेवाडी गावातून किल्ल्याच्या माथ्यावर पोहोचण्यास ४५ मिनिटे लागतात.

समुद्रसपाटीपासून हा किल्ला ३२७० मीटर उंचीवर आहे. परंतु प्रत्यक्ष पायथ्यापासून त्याची उंची अधिक नसल्याने कोणत्याही ऋतूत हा किल्ला नजरेस पडतो. वातावरण साफ असल्याने आजूबाजूचा मोठा परिसर न्याहाळता येतो.

गावाबाहेर पडताना किल्ल्याच्या मुख्य कड्याचे दर्शन होते. इथे ध्वजस्तंभ उभारलेला आहे. पायथ्याला वळसा घालून थोडे पुढे गेल्यास पायऱ्या लागतात. आजच्या काळातील सिमेंटने या पायऱ्या बांधल्या आहेत. पायऱ्या चढत असताना रामशेज किल्ल्याचा आवाका ध्यानात येतो. किल्ल्याच्या दोन्ही टोकांमधील कड्यांचा परिसर दृष्टीस पडतो.

गडावर जाताना वाटेत एक गुहा लागते. या गुहेमध्ये रामाचे मंदिर आहे. तसेच एका बाजूला शिलालेख कोरलेला दिसून येतो. गुहेच्या खालच्या बाजूस एक पाण्याचे टाके दृष्टीस पडते. पावसाळ्यात ते पूर्ण भरून जाते. त्यातील पाणी पिण्यायोग्य आहे.

गुहेच्या समोरून जाणाऱ्या पायऱ्या थेट गडमाथ्यावर जातात. गडाच्या दोन्ही टोकांमधील भागात आपण येऊन पोहोचतो. हा भाग बराचसा अरुंद आहे. समोरच बुजलेल्या अवस्थेत गुप्त दरवाजा आहे. या वाटेने खाली गेल्यास समोर देहेरच्या किल्ल्याचे दर्शन होते. पेठ रोडने चालणारी दूरवरची वाहतूक येथून न्याहाळता येते.

गुप्त दरवाजाच्या वर जाणारी वाट रामशेजच्या दुसऱ्या टोकाकडे जाते व डावीकडची वाट थेट गडाच्या माचीकडे अर्थात, मुख्य बुरुजाकडे जाते. उजवीकडच्या वाटेने थोडे पुढे गेल्यास काही पायऱ्या दिसून येतात. एका कड्यावर या पायऱ्यांची रचना केलेली आहे. येथे समोरच किल्ल्याचा मुख्य दरवाजा दिसतो. दरवाजा पाहून मुख्य वाटेला आल्यानंतर किल्ल्याच्या मुख्य बुरूजावर उभारलेला ध्वजस्तंभ दिसतो. तेथे छत्रपती संभाजी महाराजांच्या जन्मदिनी मोठा उत्सव साजरा केला जातो.

या ठिकाणी उंच कडा आहे. खाली आशेवाडी गाव दिसते. सुमारे चार-पाच कि.मी. अंतरावर चामर लेणींचा डोंगर दृष्टीस पडतो. त्याहीपलीकडे दूरदूर पांडवलेणींचा डोंगर दिसतो. वातावरण स्वच्छ असेल, तर उजव्या बाजूला दूरवर अंजनेरी व ब्रह्मगिरीचे पर्वत न्याहाळता येतात.

किल्ल्याच्या दुसऱ्या टोकाकडे जाण्यासाठी माचीवरून परत मागे फिरावे लागते. या टोकाचा परिसर पहिल्यापेक्षा अधिक उंचवट्याचा आहे. थोडे वर चढून आल्यावर आपण एका सपाटीवर येऊन पोहोचतो. येथे पाण्याची दोन टाकी व एक तलाव आहे. तलावापासून थोडे पुढे चालत गेल्यास एक देवीचे मंदिर दृष्टीस पडते. देवीभक्तांचे येथे सतत येणे-जाणे असावे, असे तेथील पाऊलखुणांवरून दिसून येते. नवरात्रात येथे मोठा उत्सवही होत असतो.

मंदिराच्या मागच्या बाजूस पुन्हा उतार चालू होतो. गडाचा दुसरा गुप्त दरवाजा याच ठिकाणी आहे. दुसऱ्या टोकाशीही दोन पाण्याची टाकी दिसून येतात. या माथ्यावर अनेक पडक्या घरांचे अवशेष विखुरलेले आहेत. मागील बाजूला मोठे उतरते पठार आहे. त्यास वळसा घातल्यास किल्ल्याच्या या टोकाचा घेर ध्यानात येतो.

समोरच टेहळणीसाठी वापरण्यात येणारा भोरगड नजरेस पडतो. नाशिक-पेठ रस्त्याचे पूर्ण दर्शन या भागातून होते. या टोकाच्या उजव्या बाजूला काही भग्न मूर्ती व पिंडीचे अवशेष दिसून येतात.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ramshej fort

This fort near Nashik is on a flat and open ground. This fort can be seen from all over Nashik. Ramshej is a fort that makes sense of the saying 'idols are small but fame is great'. The only fort near Ramshej fort is Trimbakgad. It is eight kos away from there.

The word 'Ramshej' means 'bed of Rama'. While in exile, Lord Shriram had stayed on this mountain for a few days. Lord Shriram used to rest at this fort and there is a feeling that he has a bed there. Therefore, this hill and the fort have been given the name 'Ramshej' since ancient times.

Ramshej fort is at a distance of 15 km from the central bus stand of Nashik. Ramshej fort stands near Nashik-Peth road. There is a village called Ashewadi at a distance of half an hour from Peth Road. Ashewadi is a village at the foot of Ramshej. From CBS bus stand in Nashik to ‘Peth’ bus. Ashewadi stops at the village fork. After landing there, we reached Ashewadi village, where we can climb Ramshej fort.

Buses going to Peth take a detour to this fort. Private vehicles are also available from Peth Naka near Nimani in Nashik. On the way down, you can see the beautiful fort of Ramshej. It takes 45 minutes to reach the top of the fort from Ashewadi village.

The fort is 3270 meters above sea level. But as it is not higher than the actual base, the fort is visible in any season. The surroundings are clear so you can see the surrounding area.

On the way out of the village, one can see the main fort. The flagpole is erected here. If you take a detour and go a little further, you will take steps. These steps are made of modern cement. As you ascend the steps, you come to the notice of Ramshej fort. The area around the forts at both ends of the fort is visible.

On the way to the fort, there is a cave. There is a temple of Rama in this cave. It also shows an inscription carved on one side. A water tank is visible at the bottom of the cave. In the rainy season it fills up completely. The water in it is drinkable.

The steps leading to the front of the cave lead directly to the top of the fort. We reach the area between the two ends of the fort. This part is too narrow. There is a secret door in front of the door. If you go down this road, you can see the fort of Deher in front. Long distance traffic on Peth Road can be seen from here.

The path leading up to the secret gate leads to the other end of the Ramshej and the path to the left leads directly to the fort's machi, of course, to the main bastion. Going a little further along the path on the right, you can see some steps. These steps are designed on a ring. The main gate of the fort is visible in front. After seeing the door and coming to the main road, you can see the flagpole erected on the main bastion of the fort. There is a big celebration on the birth anniversary of Chhatrapati Sambhaji Maharaj.

This place has a steep slope. Below is the village of Ashewadi. About four to five km. In the distance, a mountain of Chamar caves can be seen. Beyond that, a mountain of Pandavaleni can be seen in the distance. If the atmosphere is clear, the mountains of Anjaneri and Brahmagiri can be seen in the distance on the right side.

To reach the other end of the fort, one has to turn back from Machi. The area around this end is higher than before. After climbing a little, we reach a level. There are two water tanks and a pond. If you walk a little further from the lake, you will see the temple of a goddess. It is evident from the footprints that devotees should come and go here constantly. A big festival is also held here on Navratri.

The descent back to the back of the temple. The second secret gate of the fort is at this place. Two water tanks are also visible at the other end. Remains of many dilapidated houses are scattered on this hill. At the back is a large sloping plateau. If you turn it, you will notice the perimeter of this end of the fort.

Bhorgad used for surveillance can be seen in front. The complete view of Nashik-Peth road was from this area. To the right of this point are some broken idols and the remains of a Ingot.