हेमाडपंथी शिवमंदिर: मार्कंड पिंपरी

हेमाडपंथी शिवमंदिर

हे पुरातन हेमाडपंथी  शिवमंदिर नाशिक जिल्ह्यातील कळवण तालुक्यात मार्कंड पिंपरी ह्या गावात आहे. मार्कंड पिंपरी हे गाव नाशिकपासून जवळजवळ ६२ किमी दूर आहे आणि कळवण पासून १६ किमी अंतरावर आहे.  हे मंदिर हेमाडपंती शैलीचे आहे आणि गाभाऱ्यात भगवान शिव ची मूर्ती असल्यामुळे ह्या मंदिराला हेमाडपंती शिवमंदिर म्हणून संबोधले जाते. सप्तशृंगी गड आणि मार्कंडे ऋषी गड ह्या दोन उंच गडांच्या मधोमध हे सुंदर, दुर्मिळ आणि मोडकळीस आलेले हे हेमाडपंथी शिवमंदिर निसर्गाच्या कुशीत वसलेले आहे. स्थानिक लोक, पर्यटक, आणि सरकार यांनी दुर्लक्ष केल्यामुळे मंदिर बहुतांशी उद्ध्वस्त झाले आहे.

असे हेमाडपंथी शैलीचे दोन शिवमंदिर कळवण तालुक्यात पाहायला मिळतात. एक म्हणजे देवळीकराड या गावामध्ये आहे तर दुसरं मार्कंड पिंपरी येथे आहे. कळवण तालुका हा इतिहासपूर्ण तालुका आहे, असे म्हणतात कि, ज्यावेळेस छत्रपती शिवाजी महाराज सुरतेच्या लढाईसाठी जात होते तेव्हा ते या शिवमंदिरात दर्शनासाठी आले होते. या प्राचीन मंदिराच्या दर्शनासाठी जातांना गावाच्या सुरुवातीला एक कमान लागते, त्या कमानीवर मंदिराचे नाव रंगवले आहे त्यामुळे वळण घेणे सोयीस्कर जाते. एक चांगली गोष्ट म्हणजे, ह्या मंदिराच्या दर्शनासाठी वाहनाने जाऊ शकता. 

हे शिवमंदिर मार्कंड पिंपरी गावाच्या पश्चिम दिशेला आहे. तसेच हे  मंदिर हेमाडपंथी शैलीत बनवले आहे. सर्वांत समोरची भिंत आणि छप्पर खूप खराब झालेले आहे परंतु गाभारा अजूनही चांगल्या स्थितीत आहे.  शिवलिंग देखील सुंदर आहे आणि मंदिराच्या मागील बाजूस एक लहान आकाराचे छिद्र आहे. तेथील स्थानिक लोक म्हणतात कि, छिद्रामध्ये पाण्याचा स्त्रोत आहे आणि ते कधीही बंद होत नाही. तेथील स्थानिक लोक, भक्त आणि पर्यटक शिवलिंगाला अभिषेक करण्यासाठी त्या पाण्याचा वापर करतात. 

काही वर्षांपूर्वी या मंदिरात एक संत राहत होते, ते मंदिराची सर्व देखभाल करत होते. हे मंदिर सर्वांसाठी खुले असते. या मंदिराचा परिसर अतिशय नैसर्गिक आहे आणि खूप सुंदर आहे. बेसाल्ट खडकात अनेक छोटी-छोटी शिल्पे कोरलेली आहेत, जसे कि, शिव-पार्वती, गणेश इत्यादी. खांबांची रचना साध्या पद्धतीची आहे, छत मोठ्या दगडांनी बनलेले आहे, काही दगड पडले आहेत. ध्यानधारणा करणाऱ्या लोकांना या ठिकाणी इतकी गर्दी करू दिली जात नाही. मुख्य मंदिराच्या परिसरात अजून एक छोटेसे मंदिर आहे. मंदिराच्या आवारातून मार्कंडेश्वर पर्वत आणि सप्तशृंगी गडाचं मनमोहक रूप दिसतं. या शिव मंदिरापासून जवळच एक पाझर तलाव बांधला आहे. 

आपण खूप भाग्यवान आहोत कि, या इतिहासकालीन पुरातन वास्तूंचा वारसा निसर्गाने आपल्याकडे ठेवा म्हणून दिला आहे. अशा या इतिहासकालीन पुरातन वास्तू जपल्या पाहिजेत, त्यांचं संगोपन केलं पाहिजे जेणेकरून येणाऱ्या पुढच्या सर्व पिढ्यांना ह्या पुरातन वास्तूंचा इतिहास माहिती झाला पाहिजे, नाहीतर काळाच्या ओघात हे सर्व त्यांच्या इतिहासासोबतच  नामशेष होऊन जाईल.