माझं साल्हेर

साल्हेर हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील एक किल्ला आहे. साल्हेर-मुल्हेर या जोडीतला हा साल्हेरचा किल्ला असून सह्याद्री पर्वतरांगेतील महाराष्ट्रातील सर्वात उंच  किल्ला आहे. हा किल्ला नाशिक जिल्ह्यात आहे. नाशिक जिल्हा हा महाराष्ट्रातील गिरिदुर्गांच्या बाबतीत अतिशय संपन्न आहे. नाशिक जिल्ह्यामध्ये ५७ गिरिदुर्ग आहेत. या गिरिदुर्गामध्ये महाराष्ट्रातील सर्वात उंच असा साल्हेरचा किल्ला येतो.

नाशिक जिल्ह्याच्या उत्तरेकडील भागामध्ये बागलाण प्रांत आहे. तो सध्या सटाणा या तालुक्यामध्ये समाविष्ट झालेला आहे. नाशिक जिल्ह्यामधील सर्वांत जास्त किल्ले सटाणा तालुक्यातच आहेत. साल्हेरचे युद्ध इ.सन १६७१-७२ मध्ये शिवाजी महाराजांनी साल्हेरचा दुर्ग जिंकला. 

साल्हेरवाडीतून गडावर जाणारा रस्ता साल्हेरच्या नैर्ऋत्येकडून गडाच्या पश्चिमेकडील माचीवर पोहोचतो. येथे उत्तराभिमुख दरवाजा असून ही माची तटबंदीने बंदिस्त केलेली आहे. माचीमधून पायवाटेने उत्तरेकडे चालत निघाल्यावर गडाच्या माथ्यावर जाणारी वाट लागते. ही वाट चार दरवाजे ओलांडून गडावर पोहोचते.

साल्हेरचा माथा हा चारही बाजूने उंच कातळकड्यांनी वेढलेला असल्यामुळे तटबंदीची फारशी आवश्यकता नव्हती. माथ्यावरच्या पठारावर एक उंच टेकडी आहे. ही टेकडी म्हणजे गडावरील सर्वोच्च ठिकाण आहे. याच्या माथ्यावर जाण्यासाठी सोपा मार्ग आहे. गडाच्या उत्तर अंगाला असलेल्या पठारावर विस्तीर्ण आकाराचा तलाव आहे. याला गंगासागर तलाव असे म्हणतात. गंगासागर तलावाशेजारी गंगा-यमुना टाके आहे. टेकडीच्या वाटेवर गुहा आहेत.

गडाच्या पायथ्याला साल्हेर निवासिनी गडकलिका देवीचे सुंदर मंदिर आहे. तसेच गृहस्वरूप अमृताभवानी व सिद्धिविनायक गणेश मंदिर आहे. गडाच्या माथ्यावर गुहेत दत्त व हनुमान मंदिर आहे. तसेच माथ्यावर मंदिर रेणुका देवीचे असून ही परशुरामाची माता आहे. ह्या देवीला अक्षगंगा सुद्धा म्हणतात. गडाच्या पहिल्या टेकडीवर चंदन टाके आहे त्यातील पाणी पिण्यायोग्य आहे. 

समोर छिद्र पडलेला डोंगर म्हणजे कंडाणा किल्ला आहे. साल्हेर गडाचे स्थान आणि उंची यामुळे आजुबाजुला असलेला विस्तीर्ण मुलुख न्याहाळणे आनंददायी ठरते. साल्हेरच्या माथ्यावरुन अचला, अहिवंत मार्कींडय़ा, रावळा-जवळा, धोडप, मुल्हेर किल्ले दिसतात. 

साल्हेर किल्ल्यावरील जंगलात बिबट्या आहेत. बिबट्याचे दर्शन काहीवेळा होते. तसेच माकडे व मोर खूप प्रमाणात आहे. मागील बाजूस घारी आहेत. ह्या किल्याच्या चारही बाजू पावसाळ्यात विविध प्रकारच्या पक्ष्यांनी भरलेल्या दिसून येतात.

अहिराणी येथील स्थानिक बोली आहे. ती मराठी मिश्रित भाषा आहे. अहिराणी सारखी ही भाषा वाटत असली तरी या भागातील कोकणा समाज आदिवासी लोक आदिवासी कोकणा-कोकणी भाषा म्हणून तिला ओळखतात. तसेच इथले भिल्ल भिलाव भाषा बोलतात.

Reference:

Wikipedia

-------------------------------------------------------------------

My Salher

Salher is a fort in the state of Maharashtra, India. Salher is a fort of the Salher-Mulher duo and is the tallest fort in Maharashtra in the Sahyadri range. This fort is in Nashik district. Nashik district is very prosperous in terms of mountain forts in Maharashtra. There are 57 forts in Nashik district. This fort is home to the tallest fort of Salher in Maharashtra.

Baglan province is in the northern part of Nashik district. It is currently included in the taluka of Satana. The highest number of forts in Nashik district is in Satana Taluka. Battle of Salher In 1671-72, Shivaji Maharaj conquered the fort of Salher.

The road from Salherwadi to the fort leads to Machi on the west side of the fort from southwest of Salher. There is a north-facing gate, which is enclosed by a rampart. After walking north from Machi, you will reach the top of the fort. This path leads to the fort through four gates.

Salher's head was surrounded on all sides by high ridges, so there was little need for fortifications. There is a high hill on the plateau at the top. This hill is the highest point in the fort. There is an easy way to get to the top of it. On the plateau to the north of the fort is a large lake. This is called Gangasagar Lake. There is a Ganga-Yamuna lake near Gangasagar lake. There are caves on the way to the hill.

At the foot of the fort is a beautiful temple of Goddess Gadkalika, a resident of Salher. Also, Amritabhavani and Siddhivinayak Ganesh temples are the home. There is a temple of Datta and Hanuman in the cave at the top of the fort. Also the temple on the head is of Renuka Devi and she is the mother of Parashurama. This goddess is also called Akshaganga. There is a sandalwood tank on the first hill of the fort and its water is drinkable.

Kandana fort is a hill with a hole in front. Due to the location and height of the Salher fort, it is a pleasure to see the surrounding expanse. From the top of Salher, Achala, Ahivant Markindya, Rawla-Jawla, Dhodap, Mulher forts can be seen.

There are leopards in the forest at Salher Fort. Leopards are sometimes seen. Monkeys and Peacocks are also abundant. There are Eagles on the back side. All four sides of the fort are filled with a variety of birds during the rainy season.

There is a local dialect in Ahirani. It is a Marathi mixed language. Although it sounds like Ahirani, the Kokana community in the area knows it as the tribal Kokana-Kokani language. They also speak Bhil Bhilav language.

माता सप्तश्रृंगी देवी

नाशिक जिल्ह्यातील वणी येथे सप्तशृंगी देवीचे मंदिर आहे. पुराणात उल्लेखलेल्या १०८ पीठांपैकी महाराष्ट्रात असलेल्या देवीच्या साडेतीन पीठांपैकी ते अर्धे पीठ आहे.

सप्तशृंगी हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील एक किल्ला आहे. तो नाशिक जवळील नांदुरी गावाजवळ वसलेला असून अनेक कुटुंबांची कुलदैवत असलेल्या सप्तशृंगी देवीचे तीर्थक्षेत्र आहे. देवीचे अठराभुजा सप्तशृंग रूप येथे पहावयास मिळते. येथील गाभाऱ्याला शक्तिद्वार, सूर्यद्वार आणि चंद्रद्वार असे तीन दरवाजे आहेत. या तिन्ही दरवाजातून देवीचे दर्शन घडते.

माता सप्तश्रृंगी देवीची मूर्ती ८ फूट उंचीची आहे. ही मूर्ती शेंदुराने लिंपली आहे. येथे देवी सप्तशृंगीने प्रत्येक हातामध्ये वेगवेगळी आयुधे धारण केली आहेत. देवीला अकरा वार साडी लागते व चोळीला तीन खण लागतात. डोक्‍यावर सोन्याचा मुकुट, कर्णफुले, नथ आहे. तसेच गळ्यात मंगळसूत्र आणि पुतळ्यांचे गाठले आहे. कमरपट्टा, पायात तोडे, असे अलंकार देवीच्या अंगावर घालण्यात येतात.

हे स्थान नाशिक जिल्ह्यात उत्तरेस ५५ किलोमीटर अंतरावरील दिंडोरी-कळवण तालुक्‍यांच्या सरहद्दीवर आहे. हे स्थान सह्याद्रीच्या पूर्व - पश्‍चिम डोंगररांगेत मोडते. सह्याद्रीच्या पठारावर असलेले हे ठिकाण समुद्रसपाटीपासून सुमारे ४५६९ फूट उंचीवर आहे.

देवीचे दर्शन घेण्यासाठी एका बाजूने ४७२ पायऱ्या आहेत. चढणीचा मार्ग असून, दर्शन घेतल्यानंतर दुसऱ्या बाजूने परतीचा मार्ग आहे. हे दोन्ही मार्ग पायऱ्यांचे आहेत. पहाटे पाच वाजता सप्तशृंगी देवीचे मंदिर उघडते. सहा वाजता काकड आरती होते. आठ वाजता देवीच्या महापूजेला सुरुवात होते. या पूजेमध्ये मूर्तीला पंचामृत स्नान घालण्यापासून ते पैठणी अथवा शालू नेसवून तिचा साज-शृंगार केला जातो. पेढा आणि वेगवेगळी फळे याचा नैवेद्य दाखवला जातो. बारा वाजता महानैवेद्य आरती होते. सायंकाळी ७.३० वाजता शेजारती होते व मंदिराचे दरवाजे बंद होतात. 

------------------------------------------------------

Mother Saptashrungi Devi

There is a temple of Goddess Saptashrungi at Vani in Nashik district. Of the 108 peethas mentioned in the Puranas, it is half of the three and a half peethas of the Goddess in Maharashtra.

Saptashrungi is a fort in the state of Maharashtra, India. It is located near Nanduri village near Nashik and is the pilgrimage site of Saptashrungi Devi, the family deity of many families. The octagonal form of the goddess can be seen here. The temple has three gates namely Shaktidwar, Suryadwar and Chandradwar. Darshan of Goddess takes place through these three doors.

The idol of Goddess Saptashrungi is 8 feet high. This idol is covered with redlead. Here the goddess Saptashrungi holds different weapons in each hand. The goddess wears a sari eleven times and the choli wears three. On the head is a gold crown, earrings, nose. Also Mangalsutra and statues have been reached around the neck. The goddess is adorned with belts and legs.

This place is on the border of Dindori-Kalwan taluka at a distance of 55 km to the north in Nashik district. This place falls in the east-west range of Sahyadri. Located on the Sahyadri Plateau, this place is about 4569 feet above sea level.

There are 472 steps on one side to take darshan of Goddess. There is a climbing route and a return route on the other side after visiting. Both ways are steps. The temple of Goddess Saptashrungi opens at 5 am. Kakad Aarti was at six o'clock. The Mahapuja of the Goddess begins at eight o'clock. In this puja, the idol is adorned with Panchamrut bath, paithani or shalu. Offerings of pedas and various fruits are shown. The Mahanaivedya Aarti was at twelve o'clock. The neighbors are at 7.30 pm and the doors of the temple are closed.

देवळीकराडचं पंचरथी मंदिर

 

नाशिकमधील प्रत्येक मंदिर आपली वेगळी परिभाषा सांगताना दिसतं. कोणी आपल्या वयानं, शैलीनं ओळखलं जातं. तर कोणी आपल्या वैशिष्ट्यपूर्ण सौंदर्यानं नटलेलं असतं, तर कोणी इतिहास सांगत असतं. कळवण तालुक्यातील देवळी कराड हे गाव अशाच एका वैशिष्ट्यपूर्ण अशा पंचरथी मंदिराने नटलेलं आहे.

मानवाची मनोमय सृष्टी म्हणजे संस्कृतीचे आध्यात्मिक अंग आणि भौतिक सृष्टी वा वास्तूरूप सृष्टी म्हणजे आधिभौतिक अंग. नाशिकच्या मनोमय सृष्टीतील प्राचीन कलावैभवाच्या पाऊलखुणा प्रत्येक गावांमध्ये विखुरलेल्या दिसतात. प्राचीन लेणी, किल्ले, वाडे, मंदिरे, शिल्पे, नाणी, शिलालेख, बारव, वीरगळी अशा अनेक लहानमोठ्या कलाकृतींचा अनुभव पावलोपावली घेता येतो. भारतीय स्थापत्याचा, शिल्पांचा आणि चित्रांचा उपयोग आधिभौतिक संस्कृती समजण्यासाठी होतो. एवढेच नव्हे तर मंदिर-स्थापत्य आणि मूर्तिशिल्पांतून त्या समाजाची आध्यात्म‌िक बाजूही समोर येते. ही मंदिरे इतिहासाचं अंतरंग उलगडत असतात. म्हणून हा वारसा जपण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत. हा वारसा हरवला तर आपलं आधिभौतिक आणि आध्यात्मिक संरचनाच उलगडली जाणार नाही अन् माणसानं ही मंदिरे का बांधली याचं कोडही कधी उलगडलं जाणार नाही. म्हणूनच कळवण तालुक्यातील देवळी कराड (कऱ्हाड) हे गाव मनाला भुरळ घालतं. या गावातील महादेव मंदिर एका अनोख्या शिल्पसौंदर्याचा साक्षीदार असल्याचा पुरावा देतं. नागर शैलीतील हे मंदिर फक्त मंदिर नाही तर ग्रामस्थांच्या दृष्टीने हा एक रथ आहे. या रथाला पंचरथ अथवा पंचरथी असेही ते म्हणतात. देव एखाद्या रथावरून स्वार होण्यासाठी सज्ज झाल्याचा भास या मंदिराकडे पाहिला की होतो. मूळात रथ ही संकल्पना शिखराच्या निमुळत्या होत जात असलेल्या शैलीच्या थरावरून जरी ठरत असली तरी ग्रामस्थांच्या पंचरथ या अनोख्या संकल्पनेला दादच द्यावी लागते, म्हणूनच देवळी कराडची सफर शिल्पसौंदर्याने नटलेली ठरते.

नाशिक परिसरात भूमिज शैलीतील मंदिरे सर्वाधिक आहेत. मात्र नागर शैलीतील मंदिरे तशी कमीच आढळतात. त्यामुळे देवळी कराडचे नागर शैलीतील चांगल्या स्थितीतील महादेव मंदिर आकर्षणाचा केंद्रबिंदू ठरते. या मंदिराच्या शैलीबद्दल कोणताही फलक नसल्याने येथील ग्रामस्थ या मंदिराला हेमाडपंती मंदिर असेच म्हणतात. कोणत्याही आधुनिक उपकरणांशिवाय साकारलेले मंदिर हातांनी साकारलेले असेल यावर विश्वास बसत नाही. प्रथम दर्शनीच हे मंदिर रथासारखे भासते. 

महादेव मंदिरात प्रवेश करताना चार-पाच पायऱ्या चढून गेल्यावर आपण अर्धमंडपात येतो. अर्धमंडपात डावी-उजवीकडे कठडा आहे. वर निमुळते छत असून, चौकोनी स्तंभ त्याला आधार देत उभे आहेत. सभामंडपाच्या प्रवेशद्वारावर डावी उजवीकडे शैवद्वारपाल आपले स्वागत करतात. मंदिराला एकूण तीन द्वारशाखा आहेत. पैकी एक स्तंभनक्षीची आहे. तिच्या माथ्यावर गणेशपट्टी असून, त्यावर अस्पष्ट झालेली गणेश प्रतिमा आहे. मंदिराचे सभामंडप गूढमंडप म्हणजे बंदिस्त आहे. अगदी साध्या स्वरूपाचे सभामंडप असून, शिल्पांनी नटलेले खांबांवर ते आधारलेले आहे.

गर्भगृहात जाण्यासाठी तीन-चार पायऱ्या उतरून जावे लागते. गर्भगृहाच्या मध्यभागी शिवपींड तर समोरच्या देवळीवजा कोनाड्यात गणपती व उमामहेश्वराच्या मूर्ती आहेत. उमामहेश्वरांची मूर्ती सुंदर आहे. गर्भगृहात पूर्वी विह‌िरीसारखा खोल खड्डा होता, खड्डा नंतर बुजविण्यात आला. येथून जाण्यासाठी बोगदाही होता, असेही ग्रामस्थ सांगतात. मात्र आता ना बोगदा आहे नाही पाणी. महादेव मंदिर आतून जेवढे सुंदर तेवढेच बाहेरूनही आहे. पीठ, उपपीठ, पद्मपट्ट, अधोजाड्यकुंभ, कणी, कीर्तिमुख व मिथुन शिल्प अनुभवायला मिळतात. मंदिराच्या बाहेरील बाजूस प्रामुख्याने मूर्ती असतात; मात्र या मंदिराला भौमेतिक नक्षी आहे. मंदिर पाहून पिंपळाच्या झाडाकडे आपला मोर्चा वळवायचा. या पिंपळाची मुळे गावभर पसरलेली आहेत.देवळी कराड असे गावचे नाव का पडले असेल याचे उत्तर महादेव कोळी व कोकणा आदिवासींकडे नाही. हा समाज नंतरच्या काळात येथे स्थलांतरीत होऊन आला असणार; मात्र कराडला देवळी हे नाव मंदिरावरून पडले असेल, हे स्पष्टच आहे. देवळी कराडकरांचा महाशिवरात्री हा मुख्य उत्सव.

देवळी कराड हे गाव खरेतर लहान आदिवासी पाडा आहे. तो नंतरच्या काळात वसला; मात्र त्यापूर्वी हा परिसर मोठा इतिहास घेऊन जगत असणार यात शंका नाही. याच इतिहासाच्या या पाऊलखुणा जपण्याची गरज आहे. तरच नाशिकच्या इतिहासाची कवाडे कायम खुली राहतील, अन्यथा आपण एकएक करून सर्वकाही हरवून बसू.

Reference by:

Marathi News from Maharashtra Times, 7 May 2017

---------------------------------------------------------

Devlikarad of Pancharathi temple

Each temple in Nashik seems to have its own definition. Someone is known by their age and style. Someone would tell you about your characteristic beauty, someone would tell you history. Devli Karad village in Kalwan taluka is surrounded by such a unique Pancharathi temple.

The psychic creation of man is the spiritual part of culture and the material creation or architectural creation is the metaphysical part. The footprints of ancient artistic splendor of Nashik's picturesque creation are scattered in every village. Ancient caves, forts, castles, temples, sculptures, coins, inscriptions, Barav, Veergali and many other small and large artefacts can be experienced step by step. Indian architecture, sculptures and paintings are used to understand metaphysical culture. Not only this, with the help of temple architecture and sculpture the spiritual side of the society also comes to the fore. These temples reveal the intricacies of history. Therefore, efforts should be made to preserve this heritage. If this heritage is lost, not only our physical and spiritual structure will be unraveled, but also the code of why man built these temples will never be unraveled. That is why Devli Karad (Karhad) village in Kalwan taluka captivates the mind.The Mahadev Temple in this village is a witness to a unique sculptural beauty. This Nagar style temple is not just a temple but a chariot for the villagers. This chariot is also called Pancharath or Pancharathi. God looked at this temple as if he was ready to ride in a chariot. Although the concept of chariot originally derives from the style of the pinnacle of the summit, the unique concept of the villagers' pancharath has to be appreciated, which is why the journey to Deoli Karad is adorned with sculptural beauty.

The Nashik area has the largest number of land style temples. But urban style temples are rare. Therefore, the well-maintained Mahadev temple of Devli Karad in Nagar style is the focal point of attraction. Since there is no plaque about the style of this temple, the villagers call this temple as Hemadpanthi temple. It is unbelievable that a temple built without any modern equipment would be built by hand. At first sight, this temple looks like a chariot.

After entering the Mahadev Temple, after climbing four or five steps, we come to the Ardhamandapa. The semi-tent has a wall on the left and right. It has a sloping roof and square pillars supporting it. At the entrance of the sabhamandapa, on the left and right, Shaivadwarpal greets you. The temple has a total of three gates. One of them is columnar. She has a Ganesha band on her head and a vague image of Ganesha on it. The assembly hall of the temple is closed. It is a very simple assembly hall, supported by sculptural pillars.

You have to go down three or four steps to get to the sanctum sanctorum. In the center of the sanctum sanctorum there is an idol of Lord Shiva and in the front corner of the temple there are idols of Ganapati and Umamaheshwar. The idol of Umamaheshwar is beautiful. The sanctum sanctorum used to have a deep pit like a well, which was later filled. The villagers also say that there was a tunnel to get from here. But now there is no tunnel, no water. The Mahadev Temple is as beautiful on the inside as it is on the outside. Peetha, Uppeeth, Padmapatta, Adhojadyakumbha, Kani, Kirtimukh and Mithun sculptures can be experienced. On the outside of the temple are mainly idols; However, this temple has a geometric design. Seeing the temple, we used to turn our front towards the Pimple tree.The roots of this pimple are spread all over the village. Mahadev Koli and Konkan tribes do not have the answer as to why the village is named as Deoli Karad. This society may have migrated here in later times; However, it is clear that the name Deoli Karad may have come from the temple. Mahashivaratri is the main festival of Deoli Karad.

Deoli Karad is a small tribal village. He settled in later times; But before that, there is no doubt that this area has a long history. These foot steps of history need to be preserved. Only then will the gates of Nashik's history remain open, otherwise we will lose everything one by one.

हतगड_किल्याचा_गौरवशाली_इतिहास

किल्यावर_तब्बल_४७०_वर्ष_जुना_शिलालेख.

इ स १५४८. साली कोरलेला शिलालेख हतगड किल्ल्यावर असून किल्ल्या हतगड_किल्याचा_गौरवशाली_इतिहास हतगड_किल्याचा_गौरवशाली_इतिहास चा उजव्या बाजूला राणीचा बाग म्हणून एक आडवाट आहे त्या ठिकाणी असून तब्बल ४७० वर्षांपूर्वी कोरलेला शिलालेख आहे. या शिलालेखाची उंची ४फूट उंच २.४इच रुंद असून सोळा ओळींचा शिलालेख असून पहिल्या १४ओळी संस्कृत आणि शेवटच्या २ मराठी म्हणजेच संस्कृत+प्राकृत  अशा भाषेत हा शिलालेख आपल्याला बघायला मिळेल.

 बागलानच्या  बागुल घरान्याच तब्बल ३५०वर्ष राज्य या किल्य्यावर होत.निजामशाहीतील  निजाम घराण्यातील सर्वात मोठा राजा बुऱहान निजामशहा यांच्या कडून बागुल घराण्यातील भैरवसिंग राजाने हा किल्ला वेढा घालून इ. स १५४८ साली आपल्या ताब्यात घेतला असा ह्या शिलालेखात उल्लेख आहे.

     पण जवळपास आता ५०० वर्ष होत असलेला हा शिलालेख आता झिजत चालला असून महाराष्ट्रातील किल्यांच्या इतिहासातील देवनागरी लिपीत कोरलेला हा सर्वात मोठा शिलालेख  हतगड किल्ल्याचा असावा असे इतिहास अभ्यासकांचे मत असून या त्याचे जतन करून त्यावर अभ्यास करणे गरजेचे आहे.

-------------------------------------------------------------------

Glorious_history_of_Hatgad fort

Fort_470_years_old_inscription on the fort. 1548 The inscription carved in the year is on Hatgad fort and the fort is a glorious history of Hatgad fort. The height of this inscription is 4 feet high, 2.4 inches wide and it is an inscription of 16 lines. The first 14 lines are in Sanskrit and the last 2 are in Marathi ie Sanskrit + Prakrit.

The fort was ruled by the Bagul dynasty of Baglan for 350 years. The fort was besieged by Bhairav ​​Singh king of the Bagul dynasty from Burhan Nizamshah, the eldest king of the Nizam dynasty. It is mentioned in this inscription that he took possession of it in 1548.

However, this inscription, which has been going on for almost 500 years, is now in a state of disrepair.